Konuşurken çocuğa kullandığımız sözcükler ile mesaj veririz. Örneğin annesi oyuncağı yere vuran çocuğa ‘’atma, yapma, vurma, kime diyorum, seni babana söylerim” gibi ifadelerle uyarıyor ve bunu yüksek sesle, kızgın bir yüz ifadesi ile yapıyorsa, bunun çocuk için çok anlamı olmayacaktır. Çünkü anne bu durumda çocuğa sadece yapmaması gerektiğini vurguluyor. Eğer ocuk oyuncağı yere vurursa sonucunun ne olacağını, bu sonuçtan nasıl etkileneceğini söylemiyor. Peki olumlu cümle nasıl olmalı? Çocuğu ile sağlıklı iletişim kurmaya çalışan anne ‘’ Oyuncağın atmaya devam edersen kırılır ve o oyuncağı tekrardan oynayamazsın. Şimdi karar senin ister at, ister atma.’’ Anne bu olumlu cümleyi kurarsa ‘’oyuncak senin onunla ilgili karar verme yetisi sana ait. Ben seni uyarıyorum. Vurmaya devam edersen tekrar oynayamayacaksın.’’ Mesajını vermiş olursunuz. Çocuk eğer oyuncağı vurmaya devam ederse ve oyuncak kırılırsa kendi kendini cezalandırmış olacak. Annenin bu durumda farklı bir yaptırım uygulamasına gerek kalmayacak. Bu ve bunun gibi örneklerde çocuklara yaptıkları davranışın sonuçlarına katlanma becerisini kazandırmış oluyoruz. Anne bağırmadı, tehdit etmedi, kaşlarını çatmadı sadece uyardı, neden sonuç ilişkisi içinde olabilecekleri anlattı.

Çocuklar soyut ve somut kavramlı belli bir döneme kadar ayrıştıramazlar. Mecazi anlamlar, olasılıklar, kelime oyunları, hipotetik düşünme (olasılık) gibi konularda çok yetenekli değiller. Çünkü dil gelişimi bilişsel bir süreçtir ve zaman içinde bilişsel kapasitemiz geliştikçe, dil becerimiz de artar ve kendimizi daha iyi ifade eder hale geliyoruz.

Tüm bu nedenlerden ötürü, çocuğumuz bir şey der, biz başka bir şey anlarız. Ve genelde hoşumuza gitmeyen durumların kendimizle ilgili olduğunu varsayarız. Çünkü çocuğumuz gerçek nedeni ilk etapta söylemez/söyleyemez. Bunu bilmez ve konuyu sahiplenip, üstümüze alırsak, iletişim süreci de gerçek yolundan sapar ve bambaşka bir noktaya gider.

En çok karşılaşılan durumlardan örnek verecek olursak, çocuk okula gitmek istemiyor, ağlıyor, zıplıyor, okulu sevmiyorum, gitmek istemiyorum gibi cümleler kuruyor olabilir. Ve aileler buna bazen anlam veremeyip şımarıklıktan yaptığını sanıyor olabilirsiniz. Aslında bu durum bazen anneye olan özlem, anneyle geçirilen vaktin yetmemesi, okulda arkadaşı ile yaşadığı bir sorunu anlatır. Ve çocuk size ‘’anne ben seni çok özlüyorum, okulla bir sorunum yok.’’ Şeklinde söyleyemeyebilir. Ya da “Anne/baba okulda bir çocuk var. Sürekli beni rahatsız ediyor. Arkadaşlarımın yanında benimle alay ediyor. Kendimi çok kötü hissediyorum. Onunla başa çıkamadığım için de okula gitmekten kaçıyorum” demez. Tüm bu gerçek nedenleri anlamak bizim işimizdir. Bu işi nasıl başarırız? En güzel yolu çocuğu dinlemekten geçer. Dinlemek iletişimin yarısıdır. Dinlediğimiz zaman çocuğumuzu yönlendirmeden, kendi sorununu bulmasını ve ifade edebilmesini teşvik ederiz. Dinlediğimiz zaman anlarız. Anladığımız zaman kabul ederiz. Kabul ettiğimiz zaman, kızmayız, küçümsemeyiz, yargılamayız, yok saymayız.

Biz ne kadar çocuklarımızı dinlersek, onlar da kendilerini açmaya ve bizden gelen mesajları almaya o kadar meyilli olurlar. Ve şunu asla unutmamamız gerekir ki çocuğunuza kazandırmak istediğiniz bir davranış varsa, öncelikle bu davranışı sizin sergilemeniz gerekiyor. Çünkü çocuklar en çok model alarak öğrenir. Eğer siz teşekkür ederim, lütfen, eline sağlık gibi sözcükleri kullanmıyorsanız; odanızı toplamıyor, sokaktan gelince elinizi yıkamıyor, tuvaletten sonra sifonu çekmiyorsanız çocuğunuzun bunları yapmasını beklemeyin, yapmadığı için onu eleştirmeyin, yargılamayın ve kesinlikle cezalandırmayın.

Psikolog Serpil İLHAN

Çocuk ve Genç Psikoloğu
cocukpsikiyatri.org - Ankara

Çocuk psikolojisi ve psikiyatrisi ile ilgili herşey....